Türkiye’de 2005’te engelli haklarını düzenleyen yasal düzenlemenin ardından, 2009’da Birleşmiş Milletler (BM) Engelli Hakları Sözleşmesi Türk mevzuatının parçası haline getirildi ve engelli hakları anayasal güvence altına alındı.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) İnsan Hakları İnceleme Komisyonu üyesi Mardin Milletvekili Abdürrahim Akdağ, gelinen noktada engelliler konusunda yeni yasal düzenlemelerin gerekebileceğini kabul ediyor. Ancak acil bir düzenleme gerekmediğini ifade ediyor.

Akdağ, son yıllarda engelli hakları konusunda atılan adımların büyüklüğüne vurgu yaparken, eksikliklerin uygulama yönünde olduğunu belirtiyor.
Muhalefet temsilcileri ise engelli vatandaşların durumunun yeterince incelenmediğini ve sorunların “idari” çerçeveyle sınırlandırıldığı görüşünde.
‘Erişilebilirlik’ sağlama çabası
Türkiye’deki engelli sayısının tam tespiti için Sağlık Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ortak bir veri tabanı oluşturma çalışmasını sürdürüyor.
Toplam nüfusun %12’si civarında olduğu tahmin edilen engellilerin sayısının 8,5 milyon civarında olduğu tahmin ediliyor.
İnsan hakları komisyonuna bağlı olarak, engelli haklarını incelemek üzere kurulan alt komisyonun başkanı Abdürrahim Akdağ, “AK Parti iktidarı olarak da son 2 yılda 12 tane çalıştay düzenledik; bir profil ortaya çıkarmaya çalışıyoruz.” diyor.
Engelli hakları konusunda 2005 yılında yapılan düzenleme, kamu kurumları ile yerel yönetimlere, “fiziksel erişilebilirlik düzenleme yükümlülüğü” getirdi.
Fakat binalarda gerekli şartların sağlanması için verilen sürenin 7 Temmuz 2013’te dolmasına karşın, çoğu yerde engeller yerinde duruyor.
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Akdağ, yeni binalar için inşaat ruhsatları verilirken, erişilebilirlik kriterinin mutlaka arandığını belirtiyor. Ancak eski binaların bazılarının tadilata uygun olmaması nedeniyle bir takım sıkıntılar yaşandığını ekliyor.
Akdağ’ın aktardığına göre, gerekli düzenlemelerin yapılması için 7 Temmuz 2013 günü itibariyle 1 yıl daha süre verildi ilgili kuruluşlara.
Akdağ, özellikle büyük şehirlerdeki toplu taşıma araçlarının engellilerin ihtiyaçlarına göre dizayn edilmesi konusundaki sıkıntıların çözümü için de uğraşıldığını dile getiriyor.

Yasa ve BM sözleşmesi

İktidarları döneminde erişilebilirlik, istihdam, eğitim ve evde bakım gibi konularda büyük bir ilerleme kaydedildiğini vurgulayan Akdağ, örnek olarak, bu yıl sadece engellilerin katıldığı merkezi sınav sonucunda 16 bin engelli kişinin istihdamının sağlanmasını gösteriyor.
AKP’li milletvekili, yapılan yasal düzenlemeleri ise şöyle özetliyor: “2005’te ilk defa bir engelliler yasamız çıkarıldı. Sonra 2010 12 Eylül’ünde yapılan anayasa değişikliğiyle engellilere tanınan hakların eşitlik ilkesine aykırı olmayacağı hususunda bir düzenleme yapıldı… Bu yıl literatürümüzü de değiştirdik; ‘çürük’, ‘sakat’ gibi kavramları hem BM Engelliler Hakları Sözleşmesi’ne hem de genel kabul gören literatüre uyarlı hale getirmek açısından. Bu konudaki düzenlemelerin altyapısı oluşturuldu fakat insan dinamik bir varlık, Türkiye’de genç bir nüfus var; yeni yasal düzenlemelerin gerekebileceğini şahsen düşünüyorum.”
Türkiye’de bu düzenlemeler yapılırken, BM Engelli Hakları Sözleşmesi 2006 yılında kabul edildi ve 2009’da Türk hukuk sisteminin parçası haline geldi.
Akdağ’a, Türkiye’deki yasal mevzuatın BM sözleşmesinin gerisinde kalıp kalmadığını sorduğumuzda şu yanıtı veriyor: “Bizim yasalarımız uluslararası sözleşmelere uygun olmak durumunda, çünkü biz AB ile müzakereleri yürüten bir ülkeyiz. Varsa bir eksiklik, bunu giderme noktasında sorumluluklarımız var.”
Hedeflerinin, engellilerin kendi hayatlarını idame ettirebilmeleri, bunun için yeterli eğitim alabilmeleri olduğunu dile getiren Akdağ, “Yasalar buna yeterli değilse biz bunları değiştirme hususunda geri durmayız.” diye sürdürüyor sözünü.
“Yeterli mi sizce şu anda?” sorusuna yanıtı ise şöyle Akdağ’ın: “Şu anda acil bir değişiklik gerektirecek bir durum yok. Yasadan kaynaklanan herhangi bir sıkıntı söz konusu değil.”
Muhalefet ne diyor?
Alt komisyondaki muhalif milletvekilleri ise bir takım idari önlemlerin engellilerin sorunlarının çözümüne yardımcı olacağına inanmıyor.
TBMM İnsan Hakları Komisyonu’nun 4 Temmuz’da kabul ettiği Engelli Hakları İnceleme Raporu’na şerh koyan iki milletvekili var: Halkları Demokratik Partisi (HDP) Eş Başkanı ve Mersin Milletvekili Ertuğrul Kürkçü ile Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) İstanbul Milletvekili Mahmut Tanal.
Kürkçü, rapora koyduğu muhalefet şerhinde, BM sözleşmesinin engelli haklarına getirdiği yeni ölçütleri sıralayarak şöyle diyor: “Raporun bir dizi meziyeti yanında muhalefet şerhi düşmemi gerektiren en önemli yönü bir bütün olarak soruna engelli penceresinden çok, idare açısından bakması, gerek gözlem ve denetim yöntemi gerekse çözüm önerileri konusunda sorunun idari düzenlemeler ile çözüleceğine ilişkin tutumudur.”
Kürkçü örnek olarak, İstanbul’da belediye otobüslerinin üçte birinin engelliler için düzenlenmiş olmasının “ileri bir uygulama” gibi sunulmasını gösteriyor ve aslında geride kalan üçte ikilik kısmın geliştirilmesi gerektiğini belirtiyor.
Tanal ise kamu ve özel kuruluşların engelli istihdam etme yükümlülüğünü yeterince yerine getirmemesinden, maaş bağlanan engellilerin ev yaşamına hapsedilmesine kadar bir dizi sorunu dile getiriyor.
Tanal’ın şu ifadesi ise çarpıcı: “TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonuna dahi engelli bireylerin ulaşımı mümkün olmamakta, ulaşımları bir nevi engellenmektedir.”